Łamliwość podstawy źdźbła zbóż – zwalczanie

Łamliwość podstawy źdźbła

Łamliwość źdźbła zbóż jest jedną z kilku chorób podstawy źdźbła. Jest chorobą roślin zbożowych występującą we wczesnych stadiach rozwojowych włączając okres jesienno-zimowy. Sprawcą choroby jest grzyb Oculimacula yallundae występujący i rozmnażający się na resztkach pożniwnych. Zarodniki rozwijając się optymalnie w temperaturze 3-4 °C infekują części nadziemne młodych siewek. Optymalna temperatura infekcji wynosi 8-10 °C. Czas infekcji w tych warunkach to około 15 godz. 

Grzyb wnika przez pochwę, a następnie przechodzi w niezdrewniałe źdźbło. W trakcie wegetacji objawy najbardziej widoczne są w okresie kłoszenia. Występują zasadniczo na pierwszym międzywęźlu, sporadycznie na drugim. Gdy występuje silne porażenie murszeniu ulega całe źdźbło. Na początku można zaobserwować białą grzybnię, a następnie szarą. Rośliny takie łatwo jest usunąć z łanu, ponieważ porażone egzemplarze łatwo się łamią. Choroba nie rozwija się na systemie korzeniowym. 

Podobne objawy występują gdy infekcja odbywa się przez grzyba Gaumannomyces graminis (zgorzel podstawy źdźbła), grzyby z rodzaju Fusarium (fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni) i Helminthosporium (plamistość siatkowata jęczmienia). Szkodliwość porażenia na skutek wylegnięcia może wynosić 6-11% plonu ziarna pszenicy.

Jak ograniczyć występowanie porażenia?

Ograniczenie porażenia przez patogen polega na ograniczeniu możliwości jego rozwoju na resztkach pożniwnych. Zatem wymieszanie resztek pożniwnych z glebą ogranicza rozwój grzybni, redukując zarodnikowanie. Zmniejszenie presji można osiągnąć także planując płodozmian, w którym uwzględnia się uprawę roślin z różnych rodzin botanicznych w plonie głównym (jak również stosowanie międzyplonów). 

Doświadczenia opublikowane w 2019 roku dowodzą iż, obserwuje się wyższy stopień porażenia roślin w uprawie z monokulturą żyta (porażenie 15%). Przy wprowadzeniu zmianowania porażenie osiągnęło wartość 12%. Wykazano także wyższe porażenie roślin, gdy stosuje się nawożenie  obornikiem. Wzrost porażenia w płodozmianie ze zmianowaniem, jak również w monokulturze był znaczące (odpowiednio 23% oraz 33%). Ustalono, że uzupełnienie nawożenia nawozami mineralnymi zmniejsza poziom porażenia. 

Dobrym przedplonem jest uprawa gorczycy białej (porażenie 6,7%), lnianki siewnej (7,7%) w porównaniu do owsa, po którym porażenie chorobą wynosi 9,7% (dane w oparciu o doświadczenia opublikowane w 2005 roku). Częste wprowadzanie słomy przedplonu (np. owsa) stanowi potencjał do wyższego porażenia, w tym celu dodatek do gleby azotu (30 kg/ha) przyspiesza mineralizację oraz zmniejsza porażenie chorobą o 2-4%. 

W rejonach o podwyższonym ryzyku porażenia zaleca się opóźnienie oraz zmniejszenie głębokości siewu, dobre nawożenie fosforowe, a także zmniejszone nawożenie azotowe. Ważnym czynnikiem jest także właściwy dobór odmiany.

Zwalczanie łamliwości podstawy źdźbła

Zwalczanie chemiczne choroby w zbożach ozimych przeprowadza się w fazie strzelania w źdźbło BBCH 30 do fazy pierwszego kolanka BBCH 31, gdy stwierdzono, że 25-30% źdźbeł uległo porażeniu. Skuteczność zwalczania można zwiększyć wykonując kolejny zabieg w późniejszym terminie, nawet do fazy kłoszenia BBCH 55. Ocenę szkodliwości dokonuje się w fazie mlecznej dojrzałości BBCH 75, poniżej pochwy liściowej, na wysokości pierwszego międzywęźla. Charakterystyczne są oczkowe plamy. 

Chemiczne zwalczanie w uprawach zbożowych zaleca się przeprowadzić z wykorzystaniem konkretnych substancji: 

• Pszenica ozima: spiroksamina, protiokonaloz, biksafen, fenpropimorf, metrafenon, piraklostrobina, tiofanat metylowy, tetrakonazol, prochloraz (Zamir 400 EW), epoksykonazol, metkonazol. 
• Jęczmień: spiroksamina, protiokonaloz, biksafen, spiroksamina, protiokonaloz. 
• Pszenżyto ozime: fenpropimorf, metrafenon, epoksykonazol, metrafenon. 

Wykonanie zabiegu chemicznego oddziałuje na parametry wzrostu łanu. A dokładniej na plon oraz masę tysiąca ziaren. Podczas badań opublikowanych w 2016 roku zaobserwowano, że zastosowanie substancji, takich jak prochloraz (Zamir 400 EW), protiokonazol przyniosło wzrost plonowania pszenicy oraz masy tysiąca ziaren.

Zarówno czynniki agrotechniczne, takie jak ułożenie właściwego płodozmianu, zagospodarowanie resztek pożniwnych, termin wysiewu stanowią elementy mające wpływ na stopień porażenia zbóż. Dodatkowo, gdy w trakcie wegetacji występuje silna presja patogenu skutecznym sposobem jest dobór odpowiedniej substancji chemicznej oraz wykonanie zabiegu we właściwym czasie.

Źródła: 

1. Majchrzak Barbara, Bogusław Chodorowski, Adam Okorski, 2005: Choroby podstawy źdźbła pszenicy ozimej uprawianejpo roślinach przedplonowych z rodziny Brassicaceae. Acta Agrobotanica 58, z. 2 – 2005s. 307–318.
2. Ramanauskiene J., Gaurilcikiene I., Suproniene S.; 2016: Effects of fungicides on the occurrence of winter wheat eyespot caused by fungi Oculimacula acuformis and O. yallundae. Elsevier. Crop Protection. 90, 90-95.
3. Ray, Rumiana V.; 2004: The effect of eyespot caused by Oculimacula yallundae and O. acuformis on yield of winter wheat. PhD thesis The Open University.
4. Sawinska Zuzanna, Andrzej Blecharczyk, Irena Małecka-Jankowiak, 2019: Wpływ wieloletniej monokultury na porażenie żyta ozimego przez choroby w zależności od nawożenia. Fragm. Agron. 36(3), 59–69.
5. Tratwal Anny , Wojciech Kubasik, Marek Mrówczyński Red. 2017: Poradnik Sygnalizatora Ochrony Zbóż. Instytut Ochrony Roślin, Poznań.