Choroby podstawy źdźbła

Zgorzel podstawy źdźbła

Choroby podstawy źdźbła w uprawach zbożowych najczęściej wywoływane są przez patogeny grzybowe: Gaeumannomyces graminis var. Tritici, który wywołuje zgorzel podstawy źdźbła, Pseudocercosporella herpotrichoides odpowiedzialny za łamliwość źdźbła oraz Fusarium spp. wywołujący fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła. 

Zgorzel podstawy źdźbła w płodozmianie najczęściej występuje po uprawie roślin kapustowatych, bobowatych, na glebach i stanowiskach słabszych, na glebach klasy V i lżejszych. Poziom nawożenia mineralnego w zakresie 110-160 kg N/ha stwarza najlepsze warunki do rozwoju patogenu. Ograniczenie choroby można osiągnąć wykonując wcześnie orkę i opóźniając termin siewu. Unikanie bardzo wysokich dawek wapnowania oraz stosowanie nawozów fizjologicznie kwaśnych również ogranicza rozwój porażenia. Warto także zaznaczyć, że skuteczną formą ochrony jest zaprawianie materiału siewnego, które ogranicza porażenie. Co więcej, wczesna podorywka częściowo zniszczy grzybnię zimującą w glebie i na resztkach pożniwnych. Zaleca się zachowanie trzyletniej przerwy w zmianowaniu na polach, na których wystąpiło silne porażenie. 

Łamliwość źdźbła

Łamliwość źdźbła jest chorobą, której występowanie jest silnie determinowane sezonem wegetacyjnym. Obserwacje badawcze w Polsce wskazują na istotne znaczenie przedplonu. Najsilniejsze porażenie występuje po roślinach bobowatych oraz roślinach zbożowych, najmniejsze po kukurydzy. W uprawie pszenicy największe porażenie występuje na glebach żyznych I i II klasy bonitacyjnej. 

Nawożenie mineralne azotowe na poziomie 110-160 kg/ha sprzyja rozwojowi choroby i występowaniu porażenia. Przy dawkach niższych oraz wyższych porażenie zmniejsza się. Straty w plonie ziarna pszenicy pod wpływem porażenia mogą wynosić 6-11%. Główną przyczyną spadku plonu jest zamieranie tkanek przewodzących źdźbła, zmniejszenie sztywności, gorsze przemieszczanie wody i składników pokarmowych z korzeni do części nadziemnych oraz zwiększenie podatności na wyleganie. 

Chorobę można ograniczać przez wczesne wykonanie orki, przez co zapobiega się masowemu wytwarzaniu zarodników grzybów na resztkach pożniwnych, które są źródłem jesiennej infekcji. Dodatkowo stosuje się płodozmian o niewielkim udziale zbóż i zwalczanie samosiewów zbóż. W rejonach zagrożonych rozwój choroby można zmniejszyć opóźniając siew ozimin, a także stosując odpowiednią obsadę (wyższa obsada nasila występowanie porażenia). Przy siewie niezbyt głębokim. Intensywne nawożenie fosforem przy umiarkowanym nawożeniu azotem zwiększa odporność zbóż na łamliwość źdźbeł.

Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła

Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła najczęściej wywoływana jest przez F. culmorum i F. avenaceum jest jedną z najczęstszych chorób podstawy źdźbła. Wpływ na nią mają warunki atmosferyczne oraz agrotechnika. 

W stadium konidialnym choroba może utrzymywać się bardzo długo w glebie bez żywiciela. Poziom porażenia względem warunków atmosferycznych średnio wynosi 25 – 55%. Ograniczeniu ulega przewodzenie wody oraz składników pokarmowych. Objawy porażenia ozimin występują już nawet na jesieni. Nawożenie azotowe doglebowe oraz zastosowanie herbicydów (MCPA, fluoksypyr) zmniejsza nasilenie występowania choroby. Natomiast zastosowanie MCPA z nawożeniem doglebowo-dolistnym azotem najsilniej ograniczało rozwój choroby. 

Na porażonych roślinach choroba powoduje wyższe straty plonu ziarna pszenicy w sezonach o niższej wilgotności (25% plonu), w porównaniu do warunków o wyższej wilgotności po infekcji (15%). Co więcej, podwyższona obsada roślin zwiększa intensywność porażenia patogenu. Rozwój choroby można ograniczać stosując kwalifikowany materiał siewny, niszcząc źródła infekcji pierwotnych, wykonując podorywkę i głęboką orkę jesienią. Właściwe nawożenie z zachowaniem odpowiedniego stosunku NPK również nie jest bez znaczenia. Zaleca się również przerwę w uprawie roślin zbożowych na tym samym polu. 

Czym zwalczać choroby podstawy źdźbła?

Wieloletnie badania w Polsce wskazują, że porażenie roślin chorobami podstawy źdźbła jest modyfikowane przez system uprawy roli. Uproszczenia w uprawie, siew bezpośredni zmniejszają intensywność porażenia w porównaniu do płużnej uprawy roli.

Łamliwość źdźbła można zwalczać za pomocą następujących substancji aktywnych: spiroksamina, protiokonaloz, biksafen, fenpropimorf, metrafenon, piraklostrobina, tiofanat metylowy, tetrakonazol, prochloraz, epoksykonazol, metkonazol, biksafen, metrafenon.

Zgorzel podstawy źdźbła można zwalczać za pomocą substancji siltiofam.

Fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła można zwalczać za pomocą substancji: proquinazid, epoksykonazol, prochloraz, tebukonazol, protiokonazol, biksafen, tiofanat metylowy, cyprodynil, fenpropimorf, metrafenon, spiroksamina, piraklostrobina.

Skutecznym sposobem walki z chorobami grzybowymi jest ochrona chemiczna dostosowana do patogenu, rośliny uprawianej, fazy rozwojowej rośliny. Umiejętne połączeniu powyższych czynników umożliwia w bardzo wysokim stopniu ograniczyć porażenie i straty plonu.

 

Źródło:

• Chekali, S., Gargouri, S., Berraies, S., Gharbi, M.S., Nicol, M.J., and Nasraoui, B. 2013. Impact of Fusarium foot and root rot on yield of cereals in Tunisia. Tunisian Journal of Plant Protection 8: 75-86.
• Jaczewska-Kalicka A., 2002: Grzyby patogeniczne dominujące w uprawie pszenicy ozimej w latach 1999-2001. Acta Agrobotanica, 55, Z1 89-96.
• Lemańczyk G. 2015: Występowanie zgorzeli podstawy źdźbła (Gaeumannomyces graminis) w pszenicy ozimej uprawianej w zróżnicowanych warunkach agroekologicznychw Poslce w latach 2004 – 2014. Streszczenia 56. Sesji Naukowej IOR-PIB.
• Lemańczyk G., Węglarz W., 2016: Nasilenie łamliwości źdźbła zbóż(Oculimacula spp.) w pszenicy zimej uprawianej w Polsce w zróżnicowanych warunkach agroekologicznych na przestrzeni lat 2004 – 2015. Streszczenia 56. Sesji Naukowej IOR-PIB.
• Ray R.V., M. J. Crook, P. Jenkinson, S. G. Edwards, 2006: Effect of eyespot caused by Oculimacula yallundae and O. acuformis, assessed visually and by competitive PCR,on stem strength associated with lodging resistance and yield of winter wheat. Journal of Experimental Botany, Vol. 57, No. 10, pp. 2249–2257.
• Smagacz  J., 2015: Wpływ różnych systemów uprawy roli na występowanie chorób podstawy źdźbła i plonowanie pszenicy ozimej. Streszczenia 56. Sesji Naukowej IOR-PIB.
• Tratwal Anna, Wojciech Kubasik, Marek Mrówczyński Red. 2017: Poradnik Sygnalizatora Ochrony Zbóż. Instytut Ochrony Roślin, Poznań.