Uprawa rzepaku – odmiana i siew

Rzepak jest wciąż jedną z najpopularniejszych upraw produkowanych na terenie naszego kraju. Wysoki plon tej rośliny jest w dużym stopniu uzależniony od wyboru odpowiedniej odmiany i optymalnego siewu.

Najważniejszą cechą, którą trzeba wziąć pod uwagę przy doborze odmiany jest wysokość plonowania (dane porównawcze przedstawia opracowanie COBORU). Drugorzędnym czynnikiem przy doborze odmiany jest zimotrwałość i wczesność dojrzewania. Parametry uprawowe, takie jak odporność na choroby, podatność na wyleganie, pękanie łuszczyn, osypywanie się nasion czy zawartość tłuszczu należy odnieść do warunków w jakich będziemy uprawiać rzepak (stanowisko, zasobność gleby, jakość gleby, sposób uprawy i nawożenia). 

Odmiany rzepaku możliwe do uprawy są objęte Wspólnotowym Katalogiem Odmian Roślin Rolniczych (UE) oraz spisem odmian wg COBORU (PL). Odmiany testowane przez COBORU są rekomendowane na terenie Polski, gdyż przeszły proces rejestracji oraz uzyskały rekomendacje tj. zalecenia rejonizacji (województwa), odporność na choroby, wskazania jakościowe. Pewne rekomendacje możemy odnaleźć na stronie Polskiego Stowarzyszenia Producentów Oleju. 

Rzepak jary i ozimy

Rzepak jary znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy agrotechnicznie nie był możliwy wysiew formy ozimej, gdyż plonuje ona na poziomie 55% formy ozimej. Prawidłowa obsada wynosi 70-80 szt./m2 dla formy jarej oraz 30-40 szt./m2 dla formy ozimej. Ponadto obserwuje się niższy plon tłuszczu form jarych, stanowiący około 60% tego co może zagwarantować rzepak ozimy. 

Rzepak ozimy jest bardzo ważną rośliną w płodozmianie, gdzie w strukturze zasiewów dominują zboża. Jego uprawa stanowi istotny element fitosanitarny dla różnych agrofagów zbożowych. Silny i głęboko sięgający system korzeniowy rzepaku ozimego wykorzystuje składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby. Pośród parametrów jakościowych, rzepak ozimy ma niższą zawartość tłuszczu, glukozynolanów, włókna. Zawartość białka jest wyższa dla odmian jarych. 

Porównując obie formy rzepak jary wytwarza mniejszy system korzeniowy i ma krótszy okres wegetacji, wyższe wymagania glebowe i wodne. Jest mniej wierny w plonowaniu, szczególnie w sezonach z deficytem wody w glebie. Rzepak jary może zastąpić wymarznięty rzepak ozimy pod warunkiem całkowitego zniszczenia pozostałych form ozimych. Dzieje się tak ponieważ, forma jara później kwitnie i później dojrzewa, średnio o jeden miesiąc, uniemożliwiając zbiór mechaniczny na skutek osypywania nasion. Do wysoko plonujących odmian jarych możemy zaliczyć odmiany tj. Bruno, Gustaw, Markus (odmiany populacyjne) oraz Lagonda, Lancia, Lumen (odmiany mieszańcowe). Wysoko plonujące odmiany ozime to Birdi, Derrick, Gemini (populacyjne) oraz Dominator, Aurelia, Artemis, Absolut, Advovat (mieszańcowe). 

Odmiany mieszańcowe i populacyjne

Decydując się na uprawę rzepaku, mamy do wyboru odmiany mieszańcowe (większość) i odmiany populacyjne. Materiał nasienny odmian mieszańcowych będzie stanowił wyższy udział w kosztach uprawy. Odmiany te plonują wyżej średnio o 13% (w zakresie od 6% do 16%) względem odmian populacyjnych. Efekt heterozji, bujniejszy system korzeniowy, czyni te odmiany bardziej dostosowanymi do skrajnych warunków, podwyższając ich wierność plonowania. Mieszańce są bardziej odporne na czynniki stresowe, na osypywanie się, uszkodzenia mechaniczne, pękanie łuszczyn, mają większą mrozoodporność i zimotrwałość. Wyróżniają się także większą zdolnością regeneracyjną uszkodzeń. 

Pod względem podatności na porażenia przez choroby odmiany mieszańcowe są bardziej odporne na porażenie przez kiłę kapusty. Odmiany mieszańcowe dobrze znoszą opóźnienie siewu. Podwyższona dynamika rozwoju na początku wegetacji czyni je bardziej tolerancyjnymi na odchylenia od optymalnego terminu siewu. Niektóre nowe odmiany mieszańcowe zawierają również geny odporności na suchą zgniliznę kapustnych oraz wirus żółtaczki rzepy (odm. mieszańcowe Akilah, Batis, Daktari). Pojawiają się także odmiany odporne na substancję czynną imazamoks (DK Impression CL, DK Imido CL, PT 200 CL, PT 228 CL), czyli substancję do zwalczania chwastów, w tym również z rodziny kapustowatych. Obecnie hodowla zmierza w kierunku tworzenia wyższej odporności na pękanie łuszczyn oraz odmiany półkarłowe. 

Przygotowanie nasion do siewu powinno być poprzedzone starannym zaprawianiem głównie w celu ochrony przed szkodnikami (m. in. pchełki,  śmietka kapuściana, mszyce) w pierwszych fazach rozwojowych. Do wyboru jest kilka substancji czynnych: tiametoksam, cyjanotraniliprol, flupyradifuron. 

Odmiany populacyjne są na ogół odmianami o mniejszych wymaganiach glebowych. Do korzyści uprawy tych odmian należy łatwość zbioru. Rośliny z tej grupy odmian mają mniejszą masę części nadziemnych w porównaniu do odmian mieszańcowych.

Warunki siewu

Do prawidłowego uformowania roślin jesienią rzepak potrzebuje około 80 dni wegetacji z temperaturą powietrza powyżej 5°C. Głębokość siewu do 2 cm, przy rozstawie 18-25 cm. Optymalny termin siewu rzepaku ozimego występuje od 10 sierpnia w rejonach północno-wschodnich  do 31 sierpnia w rejonach południowo-zachodnich. Dopuszcza się maksymalnie odchylenie o 4-5 dni, bowiem opóźnienie siewu powoduje wytworzenie słabej rozety liściowej mniejszej niż 8-10 liści, słabe wykształcenie korzenia palowego, co na wiosnę spowoduje mniejszą ilość rozgałęzień. Zbyt wczesny siew podwyższa ryzyko wymarznięcia. Masa wysiewu nasion mieści się w granicach od 2,5 kg do 4,5 kg na hektar. Obowiązuje zasada, że w miarę pogorszenia warunków wzrostu (słabsza gleba, gorszy przedplon, późny siew, niskie nawożenie, skąpa ochrona przed chwastami, itp.), masę nasion zwiększa się. Prawidłowo wyglądająca plantacja powinna zawierać zagęszczenie łanu rzędu 40-50 równomiernie rozmieszczonych roślin na 1 m2. Jeżeli po okresie zimy obsada wynosi mniej niż 25 – 30 na m2, ostateczna decyzja o kontynuowaniu pielęgnacji uzależniona jest od równomierności rozmieszczenia, stanu zdrowotnego. 

Podsumowując, dobór właściwej odmiany rzepaku należy przeprowadzić najlepiej po szczegółowym zapoznaniu się z wynikami badań COBORU. Należy korzystać z wiedzy i doświadczenia ekspertów produkcji rzepaku, ich opinii o danej odmianie. Spośród ponad 160 zarejestrowanych odmian należy wybrać tę jedyną najbardziej dostosowaną do lokalnych warunków. 

 

Źródła:

1. Lista opisowa odmian roślin rolniczych 2020. Rośliny oleiste i włókniste. COBORU Słupia Wielka. ISSN 1641-700.
2. Tadeusz Rudko rzepak – zasady uprawy – zdrowa żywność Uprawa rzepaku ozimego. ISBN 978-83-89969-91-0