Uprawy ziemniaków często atakowane są przez szkodniki, choroby bakteryjne, wirusowe i grzybowe. Najbardziej rozpowszechnionymi chorobami na plantacjach ziemniaków są zaraza ziemniaka i alternarioza. Niszczą one nie tylko powierzchnię asymilacyjną blaszki liściowej, lecz porażają również bulwy, co powoduje obniżenie ich plonu oraz jakości.
Alternarioza ziemniaka – charakterystyka, warunki rozwoju
Choroba ta pojawia się we wszystkich regionach upraw ziemniaka. Alternarioza zwana „suchą zarazą” występuje w postaci suchych plam. Pojawia się na łodygach i liściach oraz na bulwach ziemniaka, gdzie ujawnia się dopiero w czasie przechowywania. Pierwsze objawy choroby widoczne są już w czerwcu (w okresie zawiązywania bulw oraz kwitnienia).
Rozwojowi alternariozy sprzyja ciepła i umiarkowanie wilgotna pogoda. Czynnikami sprzyjającymi są temperatury dochodzące do 30°C oraz częste (krótkotrwałe, intensywne) opady deszczu. Rozwój choroby ułatwia utrzymująca się rosa z występującymi na przemian okresami suszy.
Choroba powoduje uszkodzenie powierzchni asymilacyjnej roślin ziemniaka, co prowadzi do zmniejszenia plonu. W Polsce „sucha zaraza” może doprowadzić do spadku plonów bulw średnio o 20%, a w skrajnych przypadkach nawet o 40%.
Jak rozpoznać „suchą zarazę”?
Sprawcami alternariozy są grzyby: Alternaria solani (sprawca suchej plamistości liści) oraz Alternaria alternata (sprawca brunatnej plamistości liści).
W przypadku porażenia plantacji ziemniaków przez grzyby z rodzaju Alternaria solani początkowo na dolnych, najstarszych liściach zaobserwować można drobne, liczne plamy barwy ciemnobrązowej o średnicy 0,5 cm. Plamy te mają wyraźnie zaznaczone brzegi oraz kręgi, które przypominają słoje drewna. Dalszy rozwój choroby powoduje zwiększenie średnicy plam do 2 cm. Z czasem pojawiają się one również na liściach młodszych, wyżej położonych. Często zaobserwować można wykruszanie się obumarłej tkanki w miejscach, w których pojawiły się plamy.
Nagłe opady deszczu mogą przyczynić się do rozwoju zarazy ziemniaka
W przypadku porażenia ziemniaków przez grzyby z rodzaju Alternaria alternata na łodygach i liściach pojawiają się drobne plamy o średnicy od 2 do 5 mm. Plamy rozmieszczone są nieregularnie na powierzchni liści. Następnie pojawiają się nekrozy, objawiające się zasychaniem i wykruszaniem blaszek liściowych w miejscach porażenia. Nekrozy na blaszkach liściowych często przypominają tarczę strzelniczą. Przy dużym nasileniu alternariozy może dochodzić do zamierania całych liści.
Zaraza ziemniaka – warunki rozwoju choroby
Zaliczana jest do grupy chorób zwanych fytoftorozami. Zaraza ziemniaka najszybciej rozwija się w warunkach wysokiej wilgotności, przy utrzymujących się długotrwałych opadach deszczu lub mgłach. Rozwojowi choroby sprzyja temperatura powietrza od 12 do 20°C. Zaraza ziemniaka może pojawić się od II dekady czerwca do I dekady lipca.
W warunkach sprzyjających w ciągu jednego dnia zniszczeniu może ulec nawet 10% powierzchni asymilacyjnej roślin ziemniaka. W latach sprzyjających rozwojowi choroby straty plonu bulw mogą sięgnąć nawet 90 %. Przy braku ochrony chemicznej plantacja może zostać zniszczona w ciągu kilku dni.
Jak rozpoznać zarazę ziemniaka?
Pierwotne źródło choroby stanowią porażone sadzeniaki oraz zgniłe bulwy, znajdujące się w pobliżu kopców. Sprawcą zarazy ziemniaka jest patogen Phytophthora infestans, należący do typu Oomycetes (lęgniowce). Lęgniowce to grzybopodobne organizmy, które doskonale rozwijają się w warunkach wysokiej wilgotności i są sprawcami min. zgorzeli siewek i mączniaków rzekomych. Aby odpowiednio szybko rozpoznać zarazę ziemniaka, należy uważnie obserwować rośliny w trakcie całego okresu wegetacji. Początkowo objawy choroby widoczne są w postaci pojedynczych, nieregularnych jasnozielonych plam na brzegach lub wierzchołkach liści. W sprzyjających warunkach plamy powiększają się i brunatnieją, obejmując stopniowo całą powierzchnię liścia. Cechą charakterystyczną zarazy ziemniaka jest widoczny na spodniej stronie liści biały nalot, na którym następuje rozwój zarodników. Na porażonych bulwach pojawiają się szaroołowiane plamy, a na przekroju poprzecznym ziemniaka zaobserwować można rdzawobrunatne zabarwienie miąższu. Porażeniu ulegają też łodygi, na których pojawiają się ciemne plamy, rozciągające się w dół (zaraza łodygowa).
Zwalczanie zarazy ziemniaka i suchej zarazy
Ochrona polega na stosowaniu zabiegów profilaktycznych. Należy sadzić zdrowe, najlepiej kwalifikowane sadzeniaki. Ważne jest właściwe zmianowanie (ziemniaków na tym samym polu nie uprawia się częściej niż co 3-4 lata). Należy eliminować samosiewy ziemniaka. Nawożenie plantacji ziemniaków powinno być dostosowane do potrzeb odmiany, co zwiększa jej odporność na zarazę ziemniaka i alternariozę. Warto sadzić odmiany o zwiększonej odporności na patogeny chorobotwórcze. Zbiór należy przeprowadzić w pełni dojrzałości technologicznej bulw.
Skuteczna ochrona chemiczna plantacji opiera się na stosowaniu fungicydów kontaktowych, układowych i wgłębnych. Dobre rezultaty można osiągnąć, wykonując na początku sezonu zabiegi fungicydami kontaktowymi. Takim działaniem charakteryzują się obecny w preparacie Leimay 200 SC amisulbrom – zupełnie nowa substancja aktywna. Można stosować go łącznie z popularnymi preparatami na bazie mankozebu, co skutecznie ogranicza ryzyko wtórnego porażenia plantacji przez uodpornione formy patogena. W późniejszych fazach rozwoju warto sięgnąć po preparaty Nando 500 SC lub Tazer 250 SC. Zawarte w nich fluazynam lub azoksystrobina hamują proces tworzenia się zarodników i ograniczają rozwój choroby. Sygnałem do rozpoczęcia ochrony chemicznej jest wystąpienie pierwszych objawów choroby na najniższych liściach roślin ziemniaka.
