Zgnilizna twardzikowa

Zgnilizna twardzikowa – wprowadzenie

Zgnilizna twardzikowa jest chorobą rozpowszechnioną wśród licznych gatunków uprawnych oraz ozdobnych o dużym znaczeniu gospodarczym. Wywołuje ją patogen Sclerotinia scletotiorum. Infekuje blisko 400 różnych roślin. Źródłem infekcji w glebie są przetrwalniki występujące w formie sklerocji. Okres podwyższonej presji patogena w rzepaku przypada na fazę kwitnienia. W tym czasie ze sklerocji wytwarzane są zarodniki workowe – askospory (zdolne do przemieszczania się nawet do kilku kilometrów), które odpowiedzialne są za porażenie rośliny żywicielskiej. 

Porażenie jednoliściennych jest ograniczone ze względu na specyfikę liścia (budowę ścian komórkowych oraz obecność substancji pokrywających blaszkę liściową). Intensyfikacja porażenia dotyczy szczególnie roślin z rodziny Brassicaceae (krzyżowych), warzyw (pietruszki naciowej, selera, marchwi, koperku, bobu, kapusty) oraz przypraw. Objawy chorobotwórcze szczególnie intensywnie występują w regionach, w których rzepak stanowi wysoki udział w strukturze zasiewów. 

Straty rzepaku wywoływane porażeniem przez patogen sięgają do 60% plonu nasion. 

Biała, puszysta grzybnia prowadzi do przedwczesnego zamierania łodygi. O intensywności porażenia decyduje nie tyle ilość zarodników występująca na pojedynczej roślinie ale przebieg temperatury oraz wilgotności w maju i czerwcu. Próg szkodliwości wynosi 1% porażonych roślin.

Zwalczanie zgnilizny twardzikowej

W zwalczaniu patogenu najbardziej efektywna jest metoda chemiczna, której skuteczność determinuje dobór substancji aktywnej oraz termin zabiegu. Patogen ma również swoich naturalnych przeciwników ograniczających rozwój tj.: antagonistyczny grzyb Coniothyrum minitans oraz bakterie Pseudomonas chlororaphis, Bacillus amyloliquefaciens wytwarzające substancje lotne oraz antybiotyki ograniczające rozwój. Dla przykładu, dwukrotny zabieg na początku kwitnienia rzepaku preparatem zawierającym grzyb Coniothyrum minitans pozwala uzyskać o 27% wyższy plon nasion. 

Wśród substancji chemicznych zwalczających zgniliznę twardzikową można wymienić: azoksystrobinę (Tazer 250 SC), boskalid, piraklostrobinę, prochloraz (Zamir 400 EW), kaptan, difenokonazol, chlorotalonil, tiofanat metylowy, cyprodynil, fludioksonil, tebukonazol (Zamir 400 EW, Orius Extra 250 EW), metkonazol, flutriafol, izofetamid, fluopyram, dimoksystrobina, mandestrobinę (Intuity 250 SC). Są to substancje z grupy strobiluryn, triazoli, benzimidazoli, imidazoli oraz anilid. 

Warto dodać, że wśród szczepów S. sclerotioni występuje zjawisko uodparniania się na skutek długotrwałego stosowania substancji o jednakowym mechanizmie działania lub na skutek zaniżania dawkowania. 

Zróżnicowanie skuteczności w hamowaniu rozwoju grzyba Sclerotinia sclerotiorum przedstawiają polskie badania laboratoryjne na wyizolowanych szczepach S. sclerotiorum z rzepaku i innych roślin porażanych. Substancje różnych grup wykazywały różną skuteczność w rozwoju grzybni, od najwyższej: 

• 90% – prochloraz (Zamir 400 EW), 
• 75% – tebukonazol (Zamir 400 EW, Orius Extra 250 EW), 
• 65% – tiofanat metylu, 
• 57% – boskalid,
• 36% – azoksystrobina (Tazer 250 SC). 

Przytoczone wyniki dotyczą badań prowadzonych w celu określenia zjawiska odporności grzyb S. sclerotiorum i wrażliwości na poszczególne substancje czynne. Sytuacja azoksystrobiny jest konsekwencją słabej rotacji środków ochrony roślin i uodparniania się grzyba. Obecnie nie zaleca się stosowania solo strbiluryn (azoxystrobina, mandestrobiny) i SDHI (boskalid). Najlepszym rozwiązaniem jest wykorzystywanie mieszanin w celu stosowania różnych mechanizmów przeciwdziałania patogenom.

Ponadto substancje prochloraz i tiofanat metylu mają wysoką zdolność do hamowania formowania się sklerocjów. Jest to bardzo ważne, gdyż o wielkości porażenia roślin w danym sezonie decyduje ilość patogenu wprowadzona w resztkach pożniwnych w poprzednim sezonie wegetacyjnym w formie przetrwalnikowej.

Ograniczanie przez zmianowanie

Ograniczenie występowania porażenia można uzyskać wysiewając zdrowy materiał nasienny wolny od sklerocjów. Dodatkowo wzrost udziału kukurydzy oraz pszenicy w płodozmianie wpływa na zmniejszenie porażenia. Na polach sojowych wprowadzenie do zmianowania tych roślin może ograniczyć występowanie apotecjów wytwarzanych ze sklerocjów o 40-80%.

W Niemczech opracowano system monitorowania i sygnalizacji rzepaku SkleroPro o wysokiej skuteczności w przeciwdziałaniu S. sclerotiorum. Model ten potwierdza zależność zmianowania od porażenia, w zmianowaniach 2-polowych (częstotliwość występowania 19%) porażenie jest wyższe niż w zmianowaniach 4-polowych (częstotliwość występowania choroby wynosi 19%) oraz wskazuje że obsada roślin, sposób uprawy, poziom nawożenia azotowego nie mają istotnego wpływu na infekcję. Do zakażenia dochodzi, gdy temperatura wynosi minimum 7-11 °C (optymalna 16-20 °C) oraz wilgotność względna powietrza osiąga wartość 80-86%.

Zgnilizna twardzikowa to groźna choroba, z którą należy umiejętnie postępować. Ograniczenie porażenia roślin uprawnych można osiągnąć przestrzegając zasad agrotechnicznych oraz dobierając odpowiednią substancję chemiczną ograniczającą rozwój grzyba. Decyzję o wykonaniu zabiegu należy wesprzeć o obserwację warunków pogodowych w okresie początku kwitnienia roślin rzepaku. 

Źródła:

• Boland G.J., Hall R. 1994. Index of plant hosts of Sclerotinia sclerotiorum. Canadian Journal of Plant Pathology 16 (2): 93–108
• Chen A., Tian X., Jiang D., Yuan G., Xiong Y., Wan Y., Li G. 2007. Control stem white rot of rapeseed caused by Sclerotinia sclerotiorum with Coniothyrium minitans, focused on application time. Proceedings of the 12th International Rapeseed Congress, 26-30.03., Chiny, 4: 69-74
• Gracia-Garza J. A., Neumann S., Vyn T. J., Boland, G. J.2002. Influence of crop rotation and tillage on production of apothecia by Sclerotinia sclerotiorum. Can. J. Plant Pathol. 24: 137–143
• Guo X., Dong C., Barbetti M., Wang D., Liu S. 2007. Preliminary study on Gramineae resistance to Sclerotinia sclerotiorum. Proceedings of the 12th International Rapeseed Congress, 26-30.03., Chiny, 4: 35-36
• Gwiazdowski R., Korbas M. 2005. Integrowana ochrona przed agrofagami. s. 107–113. W: „Technologia produkcji rzepaku”(C. Muśnicki, I. Bartkowiak-Broda, M. Mrówczyński, red.). Wieś Jutra, Warszawa, 203 ss
• Koch S., Dunker S., Kleinhenz B., Rohrig M., von Tiedemann A. 2007. Crop loss-related forecasting modelfor Sclerotinia stem rot in winter oilseed rape. Phytopathology 97 (9): 1186–1194.
• Korbas M., Horoszkiewicz-Janka J., Jajor E. 2008. Uproszczone systemy uprawy a występowanie sprawców chorób. [Simplified systems of soil management in relation to the occurrence of disease casual agents]. Progress in Plant Protection/Postępycw Ochronie Roślin 48 (4): 1431–1438.
• Ma Z., Michailides T.J. 2005. Advances in understanding molecular mechanisms of fungicide resistance and molecular diagnosis of resistant genotypes of phytopathogenic fungi. Crop Protection 24 (10): 853–863
• Starzycka Elżbieta, Michał Starzycki. 2008:  Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, Oddział w Poznaniu Najważniejsze wyniki badań nad zgnilizną twardzikową w rzepaku przedstawione na XII Międzynarodowym Kongresie Rzepakowym w Wuhan.
• Świerczyńska Ilona, Agnieszka Perek, Katarzyna Pieczul, Ewa Jajor, 2016: Wrażliwość Sclerotinia sclerotiorum na substancje czynne fungicydów. Progress in Plant Protection 56(3): 348-353.