Septoriozy zbóż
Septorioza zbóż to choroba atakująca rośliny zbożowe, wywołująca objawy widoczne zarówno na liściach – septorioza paskowana liści zbóż wywoływana przez grzyba Mycosphaerella graminicola, jak również w części kłosowej – septorioza plew wywoływana przez grzyba Phaeosphaeria nodorum.
Septorioza paskowana liści jest chorobą występującą we wszystkich fazach rozwojowych zbóż. Najczęściej występuje w pszenicy, życie, pszenżycie, rzadko w innych zbożach. Porażenie szczególnie intensywne występuje na starszych liściach, a pierwsze oznaki porażenia występują już w fazie krzewienia. Grzyb obecny jest na resztkach pożniwnych zbóż, na samosiewach. Na wiosnę uwalniane są zarodniki, następnie owocniki (czarne piknidia z zarodnikami) z których uwalniane są zarodniki infekujące rośliny.
Septorioza paskowana – warunki sprzyjające i szkodliwość
Rozprzestrzenianiu się zarodników sprzyja obecność opadów deszczu, uderzające krople wody rozprzestrzeniają zarodniki ułatwiając infekcję. Szkodliwość patogenu polega na przedwczesnym zamieraniu blaszki liściowej, ograniczając zdolności asymilacyjne rośliny. Objawami obecności patogenu są prostokątne nekrozy. Infekcja zależy od warunków klimatycznych. Utrzymująca się wilgoć na liściu przez okres 3-6 godzin oraz temperatura powietrza 16-20 °C szczególnie sprzyjają rozwojowi infekcji.
Choroba mimo, iż od dawna występuje w uprawie zbóż, to w ostatnich latach poraża rośliny intensywnie na skutek bardzo sprzyjających warunków. Dodatkowo gęsty siew zwiększa udział porażonych roślin. Strata w plonie może osiągnąć wartość 30%, a w bardzo sprzyjających warunkach osiągnąć nawet wyższy poziom.
Zwalczanie septoriozy paskowanej
Do zabiegów ograniczających występowanie choroby zalicza się niszczenie samosiewów zbóż poprzez wykonywanie głębokiej orki przedzimowej. Ponadto zaleca się stosowanie chemicznej ochrony roślin. Pierwszym terminem ochrony jest faza strzelania w źdźbło BBCH 30, gdy porażeniu uległo 10-20% powierzchni liści lub na 1% liści występują piknidia. Drugi zabieg przypada na fazę kłoszenia do końca kwitnienia BBCH 59-69, przy porażeniu 5-15% liści lub obecności na 1% liści występują piknidia. Objawy choroby mogą być podobne do septoriozy plew, fuzariozy liści, brunatnej plamistości liści zbóż.
Wśród substancji skutecznych w zwalczaniu choroby zalicza się: azokststrobinę (Tazer 250 SC), piraklostrobina, proquinazid, prochloraz (Zamir 400 EW), propikonazol, flutriafol, chlorotalonil, tiofanat metylowy, mefentrikflukonazol, protiokonazol (Sokół Max 200 EC), fluoksastrobina (Sokół Max 200 EC), tebukonazol (Zamir 400 EW, Soleil 274 EC, Orius Extra 250 EW, Sokół 460 EC), fenpropimorf, difenokonazol, mankozeb, epoksykonazol, fluksapyroksad, mefentriflukonazol, spiroksamina (Sokół 460 EC).
Zboże zainfekowane grzybem Mycosphaerella graminicola.
Septorioza plew – warunki sprzyjające i szkodliwość
Septorioza plew występuje na plewach roślin zbożowych, przy bardziej zaawansowanym porażeniu występuje na liściach i siewkach. Grzyb zimuje na resztkach pożniwnych w okrywie owocowo-nasiennej ziarniaków. Do zakażenia roślin może dojść już podczas kiełkowania, wówczas obserwuje się porażenie siewek, które w konsekwencji prowadzi do ich zamierania. Podczas okresu wiosennego zarodniki infekują głównie uprawy pszenicy ozimej lub jarej oraz pszenżyta. Patogen poraża na początku dolne liście, następnie przenosi się na liście górne, dokłosie oraz kłos.
Silne objawy porażenia najczęściej występują w na przełomie czerwca oraz lipca w warunkach dużej wilgoci i ciepła. Podczas kwitnienia brzegi plew ulegają przebarwieniu w kolor fioletowy bądź brązowy w formie plamek. Dalszy przebieg porażenia powoduje zasychanie brzegów i końców plew, doprowadzając przy silnym porażeniu do zbrunatnienia całego kłosa. Porażenie pszenicy może powodować utratę jakości ziarna do 50%, głównie przez spadek masy tysiąca ziaren oraz spadek plonowania. Największe skutki porażenia występują gdy liść flagowy oraz podflagowy zostają zainfekowane patogenem.
Patogen, podobnie jak septorioza liści skutecznie infekuje przy utrzymywaniu się wilgoci przez okres 3-6 godzin w temperaturze 16-20 °C. W warunkach, gdy temperatura wynosi do 9 °C najważniejszym źródłem infekcji jest materiał nasienny. Ogólne porażenie zwiększa się, gdy ilość resztek pożniwnych (np. pszenicy) pozostawionych w glebie jest większa. Po infekcji pierwotnej patogenu, który przetrwał okres zimowy, owocniki z zarodnikami tworzą się w okresie od jednego tygodnia do dwóch tygodni. Wówczas widoczne są objawy w formie czarnych kropek – piknidiów.
Zwalczanie septoriozy plew
W przypadku ograniczania występowania choroby należy stosować zdrowy materiał nasienny pozbawiony zarodników patogenu. Dodatkowo należy niszczyć resztki pożniwne, zaprawiać ziarno, stosować odmiany wcześnie dojrzewające, wykonać orkę przedzimową. Najbardziej skutecznym zabiegiem jest ochrona chemiczna. Zabiegi przeprowadza się w fazie strzelania w źdźbło (BBCH 37) bądź na początku kłoszenia (BBCH 51), jeśli objawy są widoczne na liściach górnych.
Wśród substancji skutecznych należy zaliczyć: piraklostrobina, azoksystrobina (Tazer 250 SC), dimoksystrobina, proquinazid, chlorotalonil, epoksykonazol, fenpropidyna, prochloraz (Zamir 400 EW), tebukonazol (Zamir 400 EW, Soleil 274 EC, Orius Extra 250 EW, Sokół 460 EC), pentiopyrad, propikonazol, cyprokonazol, biksafen, flutriafol, chlorotalonil, tiofanat metylowy, spiroksamina, epoksykonazol, fenpropimorf, benzowindyflupyr, spiroksamina (Sokół 460 EC), flutriafol, propikonazol, chlorotalonil, fenpropimorf, cyprokonazol.
Rozpoznanie charakterystyki porażenia choroby oraz dobór środków, najpierw ograniczających występowanie, w dalszej kolejności zwalczających objawy za pomocą odpowiednio dobranych substancji pozwala osiągnąć wysoki stopień ograniczenia porażenia. Pod uwagę należy wziąć przebieg warunków pogodowych oraz fazę rozwojową rośliny, aby w możliwie optymalnym terminie wykonać zwalczanie zapobiegające utracie plonu oraz jakości ziarna. Zmniejszenie występowania patogenu zmniejsza również ilość patogenu, który może rozwinąć się w kolejnych sezonach wegetacyjnych.
Źródła:
- Mehra, L. K., Adhikari, U., Ojiambo, P. S.,Cowger, C. 2018. Septorianodorum blotch of wheat. 10.7287/peerj.preprints.27039. doi.org/10.7287/peerj.preprints.27039v2.
- Kema, G.H.J., van der Lee, T.A.J., Mendes, O, Verstap-pen, E.C.P., Lankhorst, R.K., Sandbrink, H., van der Burgt, A., Zwiers, L-H., Csukai, M. & Waalwijk, C. 2008. Large-Scale gene discovery in the Septoria Tritici blotch fungus Mycosphaerella graminicola with a focus on in planta expression. Molecular Plant-Microbe Interac-tions 21: 1249–1260.
- Tratwal Anna, Wojciech Kubasik, Marek Mrówczyński Red. 2017: Poradnik Sygnalizatora Ochrony Zbóż. Instytut Ochrony Roślin, Poznań, Str. 40 – 47.
